खाद्यान्नको भाउ अचाक्ली बढ्यो

खाद्यान्नको मूल्य किलोमा १० देखि ३० रूपैयाँसम्म बढ्दा उपभोक्ता मारमा परेका छन्। गत महिना ८५ रूपैयाँ किलोमा बिक्री भएको जिरा मसिनो चामलको मूल्य बढेर ९५ पुगेको छ। चामलको मूल्य महिना दिनकै अवधिमा किलोमा १० रूपैयाँ बढेको हो। भर्खर मंसिरमा धान भित्र्याएकाले चामलको मूल्य सस्तिनुपर्नेमा उल्टै भाउ बढेको छ। सबै प्रकारका चामलको मूल्य बढेको छ। मैदाको भाउ किलोमा करिब ३० रूपैयाँसम्म बढेको छ। साउनमा ७० रूपैयाँ किलोमा पाइने मैदाको मूल्य अहिले बढेर सय रूपैयाँ पुगेको छ। आँटाको मूल्य ५५ रूपैयाँबाट बढेर किलोको ९० पुगेको छ।

चामल, आँटा, मैदामा अत्यधिक मूल्य बढेको नेपाल खुद्रा व्यापार संघले जनाएको छ। संघका महासचिव अमुलकाजी तुलाधरका अनुसार आयातकर्ता र उत्पादकले मूल्य बढाएकाले भाउ बढेको हो। ‘चामल, आँटा र मैदाको खरिद मूल्य बढेकाले भाउ बढेको हो,’ संघका महासचिव तुलाधरले भने, ‘अस्वाभाविक रूपमा मूल्य बढेको छ।’ मूल्य खुद्रा व्यवसायीको नियन्त्रणमा नभएको उनले बताए। ‘भाउ बढेर आएपछि खुद्रा व्यवसायीले बढाएका हुन्,’ उनले भने। भारतले चामल निर्यातमा २० प्रतिशत कर र गहुँको निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाएकाले भाउ बढेको व्यापारी बताउँछन्।

एक वर्षको अवधिमा दाल, तेल, घिउलगायत अन्य खाद्यवस्तुको मूल्य पनि बढेको छ। पोहोरको तुलनामा दाल, तेललगायत वस्तुको पनि मूल्य बढेको छ। अघिल्लो वर्ष पुसमा प्रतिकिलो १ सय ७० रूपैयाँमा बिक्री भएको रहर दालको मूल्य २ सय १० पुगेको छ  । हजार रूपैयाँमा पाइने घिउको मूल्य बढेर किलोको १२ सय रूपैयाँ पुगेको छ। २ सय ७० रूपैयाँ लिटरको खाने तेलको मूल्य यो वर्ष ३ सय ६० पुगेको छ।  

विभिन्न बहाना बनाएर खाद्यान्नमा कृत्रिम अभाव र कालोबजारी गरेको उपभोक्ता अधिकारकर्मीको आरोप छ। बजारमा अस्वाभाविक मूल्य बढेको उपभोक्ता अधिकार अनुसन्धान मञ्चका अध्यक्ष माधव तिमल्सिनाले बताए। ‘चामलको मूल्य बोरामै ३÷४ सय रूपैयाँ बढाएका छन्,’ उनले भने, ‘चामलको मूल्य घट्नुपर्नेमा झन् बढेको छ।’ मंसिरमा किसानले धान भिœयाएकाले सस्तिनुपर्ने उनको तर्क छ। ‘सिजनमै मूल्य बढ्नु भनेको अस्वाभाविक हो,’ उनले भने। सरकारले उपभोक्ता संरक्षण ऐनबमोजिम मूल्य निर्धारण गर्ने र बजारको तह निर्धारण गर्ने काम नगरेकाले व्यवसायीले मनपरी गरेको तिमल्सिनाको आरोप छ।  

‘सरकारी निकायको बेवास्ताले उपभोक्ता मारमा परेका छन्,’ उनले भने, ‘अस्वाभाविक मूल्य बढाउनेलाई कानुनी दायरामा ल्याउनुपर्छ।’ दैनिक उपभोग्य वस्तुको मूल्य बढ्दा पनि सरकारी निकाय उदासिन बनेको उनको आरोप छ।

भारतले गहुँ निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाएपछि त्यसको असर नेपाली बजारमा देखिएको छ। यहाँ उत्पादन भएको धानले नपुगेर विदेशबाट चामल आयात हुने गरेको छ। नेपालमा धेरै मोटा धान फल्ने भएकाले मिठो, मसिनो चामल भारतलगायत मुलुकबाट आयात हुन्छ।  

नेपालमा प्रयोग हुने अधिकांश खाद्यान्नमा अझै विदेशको भर पर्नुपर्ने र डलरको मूल्य बढेकाले पनि त्यसको असर बजारमा परेको व्यवसायीको दाबी छ। रुस–युक्रेनबीचको युद्धको असरले पेट्रोलियम पदार्थमा भएको मूल्यवृद्धिको असरका कारण पनि मूल्य बढेको व्यवसायी बताउँछन्। समग्रमा मूल्यवृद्धि भएको गुनासो आएको वाणिज्य आपूर्ति तथा उपभोक्ता संरक्षण विभागले जनाएको छ। विभागका अनुसार आयातमा निर्भर भएकाले विदेशमा मूल्य बढ्दा त्यसको असर यहाँको बजारमा परेको हो।

डलरको भाउ बढ्नु, पेट्रोलियम पदार्थको मूल्यवृद्धि, ज्यालावृद्धि, रुस–युक्रेन युद्धको असरलगायत कारणले बजारमा मूल्यवृद्धि भएको वाणिज्य आपूर्ति तथा उपभोक्ता संरक्षण विभागका प्रवक्ता होमनाथ भट्टराईले बताए। ‘नेपालले खरिद गर्ने देशमै मूल्य बढेकाले यहाँ पनि आयातित वस्तुको मूल्य बढेको छ,’ उनले भने, ‘अस्वाभाविक मूल्य लिएको पाइए कारबाही गर्छौं।’

नेपालमा मात्र नभएर विदेशमा पनि खाद्यान्नको मूल्य बढेको छ। मूल्यवृद्धि विश्वव्यापी एक दशकयताकै उच्च भएको खाद्य तथा कृषि संगठन (एफएओ)ले जनाएको छ। एफएओका अनुसार खाद्यान्नको मूल्य सूचकांक एक वर्षको अवधिमा १८ अंकले बढेको छ। नेपाल राष्ट्र बैंकको तथ्यांकले पोहोरको तुलनामा धेरै मूल्य बढेको नदेखाए पनि बजारमा भने वस्तुको मूल्य बढेको छ। राष्ट्र बैंकको पछिल्लो तथ्यांकअनुसार वार्षिक विन्दुगत उपभोक्ता मुद्रास्फीति ७.३८ प्रतिशतले बढेको छ। पोहोर सोही अवधिमा यस्तो मुद्रास्फीति ७.११ प्रतिशत थियो। वार्षिक विन्दुगत थोक मुद्रास्फीति ९.१५ प्रतिशत रहेको छ। पोहोर यस्तो मुद्रास्फिती ७.२२ प्रतिशत थियो।